Sau sinh, nhiều mẹ muốn tìm đến các thảo dược bồi bổ, trong đó nhân sâm thường được nhắc đến như một lựa chọn phục hồi nhanh. Tuy nhiên, câu hỏi “phụ nữ sau sinh có nên sử dụng nhân sâm?” lại luôn gây băn khoăn vì những lo ngại xoay quanh nội tiết, sữa mẹ và sức khỏe của trẻ sơ sinh. Bài viết này sẽ phân tích khoa học về tác động của nhân sâm lên prolactin, hormone, tuần hoàn và hệ thần kinh, đồng thời giải thích thời điểm nào mẹ có thể dùng an toàn.
Phụ nữ sau sinh có được dùng nhân sâm không?
Phụ nữ sau sinh không nên dùng nhân sâm khi đang cho con bú, vì các hoạt chất như ginsenosides có thể làm giảm tiết sữa, thay đổi chất lượng sữa và ảnh hưởng đến tiêu hóa, thần kinh của trẻ sơ sinh. Nhân sâm cũng không được khuyến cáo trong 1–2 tuần đầu sau sinh do nguy cơ chảy máu và cơ thể chưa hồi phục. Chỉ nên sử dụng nhân sâm khi đã cai sữa hoàn toàn, hoặc sau 6–12 tuần nếu không cho con bú và sức khỏe đã ổn định.[1]
Vì sao phụ nữ sau sinh không nên dùng sâm? (Cơ chế khoa học)
Cũng giống như sự thận trọng trước thắc mắc bà bầu có nên dùng sâm không, giai đoạn hậu sản cũng yêu cầu sự cẩn trọng tuyệt đối. Nhiều mẹ tin rằng nhân sâm giúp phục hồi nhanh, nhưng thực tế các hoạt chất sinh học mạnh như ginsenosides và saponin có thể gây ra nhiều thay đổi bất lợi cho hệ nội tiết, tuần hoàn và thần kinh vốn đang nhạy cảm của mẹ sau sinh.
Ảnh hưởng đến nội tiết tố
Ginsenosides trong nhân sâm có cấu trúc tương tự estrogen. Điều này có thể làm gián đoạn sự điều chỉnh nội tiết vốn rất nhạy cảm ở phụ nữ sau sinh. Khi estrogen tăng giả tạo, cơ thể mẹ có thể gặp:
Đối với giai đoạn hậu sản, những biến động nội tiết này khiến cơ thể khó trở lại trạng thái cân bằng tự nhiên. Vì vậy, việc sử dụng nhân sâm quá sớm không phù hợp với tổ chức nội tiết đang hồi phục sau sinh.
Giảm prolactin, dẫn đến giảm tiết sữa và giảm chất lượng sữa
Prolactin là hormone chủ đạo điều khiển quá trình tiết sữa. Các nghiên cứu cho thấy một số ginsenosides có thể làm giảm hoạt động của prolactin, gây ra:
- Lượng sữa ít đi rõ rệt
- Sữa loãng hoặc giảm dưỡng chất
- Trẻ bú không đủ no
Đây là lý do quan trọng khiến các chuyên gia khuyến cáo phụ nữ cho con bú không nên uống sâm, đặc biệt trong 6 tháng đầu đời của trẻ.[3]
Nguy cơ chảy máu sau sinh
Nhân sâm có tác dụng hoạt huyết mạnh, thúc đẩy lưu thông máu. Với phụ nữ sau sinh, tử cung đang trong giai đoạn co hồi và sản dịch vẫn đang đào thải. Vì vậy, tăng tuần hoàn mạnh có thể:
- Làm chảy máu kéo dài
- gây băng huyết nhẹ hoặc nặng
- làm chậm quá trình hồi phục vết mổ hoặc vết rạch tầng sinh môn
Đây chính là lý do tại sao hầu hết khuyến cáo đều ghi rõ: không dùng nhân sâm trong 1–2 tuần đầu sau sinh.
Kích thích hệ thần kinh – gây mất ngủ, hồi phục chậm
Nhân sâm có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương. Phụ nữ sau sinh vốn đã thiếu ngủ, mệt mỏi và dễ căng thẳng[4]. Khi bổ sung nhân sâm, cơ thể có thể:
- Khó ngủ
- Hồi hộp, bồn chồn
- Giảm khả năng thư giãn
- Hồi phục chậm
Giấc ngủ đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với quá trình phục hồi hậu sản. Vì vậy, việc dùng nhân sâm không đúng thời điểm có thể khiến cơ thể mẹ suy kiệt hơn.
Ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh thông qua sữa mẹ
Ginsenosides và các hoạt chất kích thích thần kinh có thể truyền qua sữa mẹ. Trẻ sơ sinh với hệ miễn dịch – tiêu hóa – thần kinh còn non nớt có thể gặp phải:
- Tiêu chảy hoặc nôn trớ
- Nổi mẩn, phát ban
- Quấy khóc nhiều bất thường
- Run rẩy nhẹ do kích thích thần kinh
Điều này giải thích vì sao phụ nữ sau sinh có uống được sâm không luôn có đáp án là “không” trong giai đoạn đang nuôi con bằng sữa mẹ.
Bao lâu sau sinh thì có thể dùng nhân sâm
Câu hỏi phụ nữ sau khi sinh có được uống sâm phụ thuộc nhiều vào tình trạng nuôi con và mức độ hồi phục của cơ thể.
Nếu mẹ đang cho con bú
Không nên dùng nhân sâm, hồng sâm hay bất kỳ sản phẩm từ sâm nào cho đến khi đã cai sữa hoàn toàn. Vì bất kỳ lượng ginsenosides nào cũng có thể gây tác động đến trẻ sơ sinh, dù liều thấp.[5]
Nếu mẹ không cho con bú
Có thể cân nhắc sử dụng sau 6–12 tuần sau sinh[6], khi:
- Vết thương đã lành
- Sản dịch hết hoàn toàn
- Giấc ngủ và huyết áp ổn định
Thời điểm này, hệ nội tiết đã bắt đầu trở về trạng thái cân bằng, cơ thể đáp ứng tốt hơn với các thảo dược có tính hoạt huyết mạnh như sâm.
Các yếu tố quyết định thời điểm sử dụng
Mẹ chỉ nên cân nhắc dùng nhân sâm khi:
- Không còn chảy máu âm đạo
- Không dùng thuốc chống đông[7]
- Không bị mất ngủ kéo dài
- Sẹo mổ/sẹo rách đã lành
Nếu chưa chắc chắn, hãy trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có đánh giá chính xác.
Hồng sâm – bạch sâm – sâm tươi: loại nào an toàn hơn
Đối với câu hỏi sâm Hàn Quốc với phụ nữ sau sinh, việc phân biệt rõ từng loại sâm là rất quan trọng.
So sánh tính chất “hàn – ôn – nhiệt”
- Bạch sâm: tính hơi hàn, có thể làm cơ thể lạnh, đặc biệt không phù hợp với phụ nữ sau sinh vốn có cơ địa hàn.
- Sâm tươi: vị mạnh, hoạt lực cao, dễ gây kích thích tuần hoàn và thần kinh.[8]
- Hồng sâm: tính ôn ấm, lành hơn và dịu hơn nhờ trải qua quá trình hấp sấy, đặc biệt là các dòng nhân sâm hàn quốc 6 năm tuổi với hàm lượng saponin ổn định, phù hợp hơn cho giai đoạn phục hồi.
Vì sao hồng sâm chỉ phù hợp sau khi cai sữa
Dù hồng sâm là loại được đánh giá “ôn” nhất trong các loại sâm, nhưng vẫn chứa ginsenosides – hoạt chất tác động lên nội tiết và thần kinh. Do đó:
- không phù hợp với giai đoạn mẹ đang cho con bú
- phù hợp hơn sau giai đoạn cai sữa
- phát huy tốt tác dụng của hồng sâm đối với phụ nữ như hỗ trợ phục hồi thể trạng, giảm mệt mỏi và tăng miễn dịc[9]
Tác dụng phụ khi dùng nhân sâm sai thời điểm
hân sâm là một dược liệu mạnh. Khi được sử dụng không đúng thời điểm, đặc biệt trong giai đoạn hậu sản, nó có thể gây ra nhiều phản ứng bất lợi. Việc hiểu rõ các tác dụng phụ của hồng sâm là lý do khiến nhiều chuyên gia khuyến cáo phụ nữ sau sinh cần đặc biệt thận trọng dựa trên tình trạng sức khỏe thực tế.
Tác dụng phụ trên mẹ
- Chảy máu nhiều hơn sau sinh do tác dụng hoạt huyết mạnh
- Tăng huyết áp, làm tăng nguy cơ mệt mỏi và đau đầu[10]
- Mất ngủ hoặc hồi hộp do kích thích hệ thần kinh[11]
- Rối loạn tiêu hóa, bao gồm tiêu chảy, đầy hơi hoặc buồn nôn[12]
- Mệt mỏi kéo dài vì cơ thể chưa thích ứng với hoạt chất mạnh
Tác dụng phụ trên trẻ sơ sinh
Khi mẹ đang cho con bú sử dụng nhân sâm, các hoạt chất có thể truyền qua sữa và gây ảnh hưởng:
- Rối loạn giấc ngủ, quấy khóc kéo dài
- Run nhẹ hoặc kích thích thần kinh
- Phát ban hoặc dị ứng da
- Rối loạn tiêu hóa
Đây là những dấu hiệu cho thấy hệ thần kinh và tiêu hóa của trẻ sơ sinh chưa sẵn sàng tiếp nhận hoạt chất mạnh từ saponin và ginsenosides.
Tương tác thuốc
Nhân sâm có thể tương tác với:
- Thuốc chống đông máu[10]
- Thuốc điều trị tiểu đường[ 13]
- Thuốc an thần hoặc thuốc ngủ
- Thuốc ổn định huyết áp[14]
Phụ nữ sau sinh thường đang sử dụng một số thuốc phục hồi sau mổ hoặc có chỉ định đặc biệt, nên cần đặc biệt thận trọng.
Thảo dược và thực phẩm thay thế an toàn hơn nhân sâm cho mẹ sau sinh
Đối với những mẹ muốn bồi bổ sức khỏe nhưng không thể sử dụng nhân sâm trong giai đoạn cho con bú, có nhiều lựa chọn an toàn hơn.
Đậu bắp (nhân sâm xanh)
Giàu chất nhầy, vitamin B và chất xơ hòa tan, hỗ trợ tiêu hóa, đẹp da và bổ sung năng lượng tự nhiên.[15]
Khiếm thực (bổ tỳ)
Hạt khiếm thực giúp tăng cường tiêu hóa, dưỡng tỳ vị, hỗ trợ tái tạo năng lượng.
Cá chạch (nhân sâm dưới nước)
Giàu canxi, protein, nucleoside và spermidine, giúp cải thiện sức đề kháng và phục hồi cơ thể.[16]
Chim cút (bổ khí huyết)
Hàm lượng axit amin cao, giúp phục hồi khí huyết và cung cấp năng lượng ổn định.[17]
Giảo cổ lam (nhiều saponin an toàn)
Có các thành phần tương tự sâm nhưng nhẹ hơn, thích hợp cho phụ nữ sau sinh cần bồi bổ nhưng không thể sử dụng nhân sâm.
Kết luận
phụ nữ sau sinh không nên dùng nhân sâm khi đang cho con bú hoặc trong 1–2 tuần đầu sau sinh vì các tác động lên prolactin, sữa mẹ, hệ thần kinh và tuần hoàn, dễ ảnh hưởng đến cả mẹ và trẻ. Nhân sâm chỉ phù hợp khi cơ thể đã ổn định hoặc sau khi cai sữa hoàn toàn. Mẹ có thể lựa chọn các thảo dược an toàn hơn như nấm linh chi, yến sào, mật ong trong giai đoạn đầu hậu sản. Với kinh nghiệm chuyên sâu trong lĩnh vực thực phẩm dinh dưỡng từ thảo dược Hàn Quốc, Vitamax sẵn sàng đồng hành và tư vấn giải pháp phục hồi phù hợp nhất cho mẹ.
